पारध

मी पुण्यात जेथे रहातो त्या सोसायटीशेजारी देवराई आहे. खरेतर देवराईमधेच आमची सोसायटी आहे. मुख्य रस्त्यावर येण्यासाठी पुर्ण देवराई पार करुन यावे लागते. या देवराईत जाऊन बसणे हा माझा आवडता छंद. ठरलेल्या वेळी, ठरलेल्या ठिकाणी रोज मी हजर असल्याने तेथल्या बहुतेक पक्ष्यांचा व माझा परिचय झाला होता. कुठे खुट्ट वाजले तरी लाह्या उधळाव्या तशा चौफेर भिर्र उधळणाऱ्या मुनिया माझी चाहूल लागूनही कणसे टिपत रहायच्या. हे सगळे पक्षी माझ्या दिनचर्येचाच एक भाग झाले होते व त्यांच्या दिनचर्येचा मीही एक छोटासा भाग होतो. प्राण्यांनी, पाखरांनी आपल्याला असं निर्धास्त होऊन स्विकारावं, त्यांना आपली भिती वाटू नये या सारखी दुसरी सुखावणारी भावना नाही.

मला पाहून येथले पक्षी कधी घाबरत नसले तरी कधी जवळ मात्र आले नाहीत. त्यांनी आमच्यातले अंतर नेहमी राखले. मात्र याला अपवाद तिघे जण होते. ईंडीयन रॉबीन, बॅबलर व ओरिएंटल रॉबीन. हे तिघेही माझी वाट पहायचे चक्क. खास करुन माझ्या गाडीची. मी देवराईत गाडी पार्क केली की पाचव्या मिनिटाला एक रॉबिन यायचा व गाडीच्या छतावर बसून रहायचा. त्याला त्यात काय आनंद मिळे माहित नाही. एखाद्या किल्लेदाराने बुरुंजावर उभं राहून अभिमानाने किल्ल्याचा परिसर न्याहाळावा तसा तो माझ्या गाडीच्या छतावर उभा राहून आजूबाजूची देवराई निरखत रहायचा. मधेच जमिनीवर उतरुन मातीत काहीतरी शोधायचा व पुन्हा आपल्या बुरुजावर येऊन छाती काढून उभा रहायचा.

दुसरा होता ओरिएंटल रॉबीन अर्थात दयाळ. माझी गाडी पार्क झाल्यानंतर हा पाच दहा मिनिटातच हजर व्हायचा. हा कधी गाडीजवळ किंवा माझ्या जवळ फिरकला नाही. गाडी जेथे पार्क असे तेथे शेजारी स्टोअर रुमची भिंत होती. हा त्या भिंतीच्या टोकावर बसायचा व खुप मंजूळ आवाजात शिळ घालायचा. त्याचे हे गाणे गाडी जोवर तेथे उभी असायची तोवर चालायचे. मधे मधे तो उड्या मारत नाचतही असे. मी ज्या दिवशी गाडी न नेता पायी जाई, त्या दिवशी तो यायचा नाही. त्याच्या चोचीवर दोन मोठ्ठे ओरखडे होते. हा मला कधी कधी रस्त्याच्या पलिकडे असलेल्या बागेतही दिसायचा. तेंव्हा मात्र तो ओळख देत नसे. अर्थात माझी चाहूल लागली तरी तो निर्धास्त असे. हिच त्याने दिलेली ओळख आहे यावर मी समाधान मानत असे.

तिसरा होता बॅबलर. सातभाई. होता म्हणजे होते म्हणायला हवे. कारण यांचा सात जणांचा लहानसा थवा होता. कधी कधी ते पाचच असत. सातपेक्षा जास्त मात्र कधी एकत्र दिसले नाहीत. हे फार आतूरतेने माझ्या गाडीची वाट पहात. गम्मत म्हणजे मी कधी पायी चालत गेलो व नेहमीच्या ठिकाणी बसलो की हे सातही सातभाई माझ्या समोरच्या जमिनीवर उतरत व प्रचंड कलकलाट करत. यांचा कलकलाट नळावरच्या भांडणालाही लाजवेल असा असतो. डोकं शिणतं अगदी. नक्की काय ते माहित नाही पण माझा अंदाज आहे की ते मी गाडी न आणल्याचा निषेध नोंदवत असावेत. यांचा असा समज होता की माझ्या गाडीत यांच्या शत्रूपक्षाचे सातभाई प्रवास करतात. गाडी बंद करुन मी बाहेर येईपर्यंत हे सातभाई माझ्या गाडीवर झेपावत व आरश्यावर हल्ला करत. हा हल्ला अगदी नियोजन करुन असे. यांच्या दोन तुकड्या असत. प्रथम पहिली तुकडी आरश्यावर हल्ला करी. नंतर ते दमले की गाडीच्या बॉनेटवर बसत व त्यांची जागा दुसरी तुकडे घेत असे. दोन्ही तुकड्या दमल्या की मग यातले दोघे दोघे मिळून आरशाजवळ खिडकीच्या काचेजवळ कसेबसे बसत व आरशातल्या शत्रूंचा अंदाज घेत. त्यांना निरखत.

हे सगळं आठवायचे कारण म्हणजे काल दुपारी मी सहज मळ्यात चक्कर मारायला गेलो होतो. उन्हं तापायला लागली आहेत. ओढ्याच्या काठी असलेल्या अंब्याच्या झाडाखाली छान गारवा मिळतो. फिरत्या पंख्याखाली दुपार घालवण्यापेक्षा आंब्याच्या झाडाखाली काही रेखाटत बसायला जरा बरं वाटतं. मी नुकताच झाडाखाली टेकलो होतो. एवढ्यात समोरचा ओढा चढून चार मुलं वर आली. उन्हाच्या तिरपीमुळे मला ती व्यवस्थित दिसली नाही. माझ्यासमोरुन जाताना मला त्यांच्या हातातल्या गलोली दिसल्या. वाटलं सशे वगैरे मारत फिरत असतील मळ्यात. मी हाक मारुन त्यांना थांबवले.

“काय मग, घावला का एखादा ससुला?” अशी चौकशी केली.

पोरं हसून म्हणाली “सशे नाय गावत या टायमाला. पाखरं मिळत्यात मोप.”

मलाही वाटले, चला काही ना काही मिळतेय यांच्या पोटाला ते बरे आहे. निसर्ग कुणाला उपाशी ठेवत नाही. उत्सुकता म्हणून मी विचारलं “काही मिळालय का सकाळपासून?”

“ह्ये आत्ताच तं आलोय सायेब. लगीच कुटं काय मिळतय. दोन पाखरं पडली फक्त.” असं म्हणत त्या मुलाने खिशात हात घातला व दोन पाखरे काढून माझ्या समोर धरली. ईतक्या वेळ मी अगदी सहजतेने त्यांच्या बरोबर बोलत होतो. मला तोवर या प्रसंगाचे गांभिर्य समजलेच नव्हते. त्याने पुढे केलेला हात पाहीला मात्र काळजात दुखल्यासारखंच झालं. त्याच्या तळहातावर एक दयाळ व एक सातभाई होता. दयाळ शांत झोपल्यासारखा वाटत होता. सातभाईची मात्र चोच तुटली होती. ते पाहून घशात आंवढाच आला. तो दाबताना गळ्याची घाटी दुखावल्यासारखी झाली व मेंदूपर्यंत कळ गेली.

काय बोलायचं आता या मुलांना? तरीही मी म्हणालो “अरे जी पाखरे खात नाहीत तुम्ही, ती कशाला मारता? जी हवीत तिच मारा”

ती कलेवरे खिशात ठेवत ते पोरगं म्हणालं “ही खायलाच पाडलीत सायेब. अजुन पाचसहा मिळाली की ईथच कुटंतरी जाळ करु व भुजून खाऊ”

यासारख्या पोरांनी असे कितीही दयाळ मारले, सातभाई मारले किंवा ईतर लहान पक्षी पाडले तरी पक्ष्यांच्या संख्येवर याचा काही फारसा परिणाम होणार नाही. तसेही या मुलांचा हा पिढ्यान पिढ्यांचा पोट भरण्याचा मार्ग आहे. हे सगळं कितीही खरं असलं तरी ते मला काही पटेना. आजचा दिवस वाईट जाणार. फोटो काढावासा वाटेना तरीही म्हटलं असुदे एखादा फोटो रेकॉर्डला. तरीही फोटो काढताना क्लिकचे बटन दाबायला मन धजेनाच. शेवटी त्या मुलाला दयाळची व सातभाईची मान फिरवायला सांगितली व मग फोटो काढला. बिचारे दयाळ व सातभाई.

कधी कधी वाटतं की माझ्या काळजात ‘निसर्गाची, पक्ष्या-प्राण्यांची ओढ’ ईन्स्टॉल करण्याऐवजी ईश्वराने ‘शिकारी व लाकूडतोड्याची वृत्ती’ ईन्स्टॉल केली असती तर बरं झालं असतं. उगाच एवढ्या तेवढ्यावरुन हे काळजात काटे घेऊन फिरलो तरी नसतो.

(फोटोतला दयाळ व सातभाई हे वर उल्लेख केलेलेच आहेत.)